Զրույց առանց հանդիպման

<Շատ ենք հեռու էն լավ մարդուց

ու լավ կյանքից>

Ամենայն հայոց բանաստեղծի հետ հանդիպել թերևս շատերս կուզեինք, ցավոք այլևս հնարավոր չէ։ Իսկ եթե շատ ցանկանանք, միգուցե ստացվի։... Այս անգամ իմ երևակայական հյուրը հենց ինքն է՝ Հովհաննես  ԹՈւՄԱՆՅԱՆԸ։

 - Վարպե՛տ, ո՞վ է Ձեր սիրած հեղինակը£

- Սկզբնական շրջանում սիրել եմ ռուս բանաստեղծ Լերմոնտովին, ավելի ճիշտ՝ նրա ա՛յն գործերը, որ սովորել եմ ուսումնարանում։ Բայց, հենց որ ծանոթացել եմ եվրոպական բանաստեղծների և ավելի լայն գրականության հետ, այն օրվանից ինձ համար ամենասիրելին մնում է Շեքսպիրը։

- Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞վ է առաջնորդվում բանաստեղծը։

- Ներքին բնազդն ու ինտուիցիան են իր ամենաուժեղ առաջնորդները։

- Պարո՛ն Թումանյան, սկսնակների գրվածքների վերաբերյալ կարծիք հայտնելը  շնորհակա՞լ գործ եք համարում։

- Այս կամ այն գրքի մասին խոսել ստիպում է այն հանգամանքը, որ լռությունը կխաբե հեղինակին, և նա իր վնասակար աշխատանքը կանի գրականության համար։ Մանավանդ բանաստեղծի հռչակ ունենալու ցանկությամբ հիվանդացած է մեր երիտասարդների մի նշանավոր մասը, որոնք, չնչին բացառությամբ, զուրկ են բանաստեղծական բնատուր շնորհքից։

- Այդ դեպքում ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ բանաստեղծներին։

- Մի՛ շփոթվեք բնավ, որովհետև ամենից շատ և ամենից լավ բանաստեղծն ինքն է իրեն հասկանում, մի շփոթվեք նաև էն ժամանակ, երբ ազդեցությունների խոսք են անում։ Համաշխարհային գրականության մեջ ոչ մի բանաստեղծ չկա, որ շատ կամ քիչ ազդված չլինի իր նախորդներից։

- Ի՞նչ կասեք մարդկային հարաբերությունների, ավելի կոնկրետ՝ անկեղծության մասին։

- Երբեք այսքան մեծ չի եղել անկեղծության կարիքն ու կարոտը ինչպես այսօր, և երբեք այսքան ահռելի չափով չի հայտնվել կեղծիքն, ինչպես այսօր։ Մարդիկ խաղ են անում ամեն տեղ, ամեն բանի հետ, և ահա մեր կյանքը ավելի նման է թատրոնական բեմի, ու այդ բեմը, թեև փոքր, բայց, տեսեք որքան դերասաններ ունի...

- Մի առիթով Դուք նշել եք. <Հինը ենթարկվում է վերագնահատության, առաջադրվում են նոր, ավելի լուրջ պահանջներ>,- ի՞նչ նկատի ունեք...

- Պարզ հասկանալ մեր երկիրը, մեր ժողովուրդը, մեր գրականությունն ու մեր պատմական հիշատակարանները։

- Իսկ ինչպիսի՞ն պետք է լինի մարդն ըստ Ձեզ ։

- Անշուշտ նա պիտի շարժվի այնպես, ինչպես ինքն է կամենում և խոսի այն, ինչ որ ինքն է մտածում, քանզի շարժումը կամ խոսքը կարող են ունենալ այնպիսի հետևանք, որ ուրիշ ժամանակ աներևակայելի են։ Նրա խոսքից կամ շարժումից կախված է շատ բան։

- Ձեր կարծիքով մարդը հեռավոր ժամանակներից մինչև այսօր ի՞նչ էվոլյուցիայի է ենթարկվել։

- Հիրավի, երբ խորաթափանց հայացքով նայում եք դեպի ետ՝ անցած հեռավոր ժամանակների աղջամուղջում ձեր աչքին մռայլ պատկերանում է մարդակեր մարդը, ապա երբ նորից դառնում եք դեպի ձեր չորս կողմը՝ տեսնում եք, որ մարդը էսօր ոչ թե մարդակեր չի, այլև մարդասպանությունն էլ նրա կյանքում արդեն համարվում է մի դժբախտ դեպք, որի վերացման համար նա մեծ մտահոգություն ունի՝ բարոյական պատվերներով, պետական օրենքներով, գեղարվեստական և ուրիշ հազար ու մի արտահայտություններով։ Դեռ սրանից էլ ավելին։ Տեսնում եք նրա մեջ արմատանում, զարգանում է ալտրուիզմի-այլասիրության լայն զգացմունքը, որ առաջնորդում է դեպի հանրամարդկային եղբայրությունը։ Եվ սրանից էլ դենը նրա մեջ հետզհետե որոշվում, շեշտվում ու հաստատվում է կենդանասիրության խոր ու վսեմ զգացմունքը, որը տանում է դեպի տիեզերական մեծ կյանք։

- Իսկ Ձեր կարծիքով մենք շա՞տ հեռու ենք լավ մարդուց ու լավ կյանքից։

- Այո՛, շատ ենք հեռու էն լավ մարդուց ու լավ կյանքից, որ երազում են լավագույն երազողները։

Եվգենյա ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

Զրույց առանց հանդիպման

Զգացմունք դարձած խոհն է պոեզիան

Կրկին քայլում եմ պոեզիայի աշխարհում ու ինչ-որ բանի կարիք զգում£ Վաղուց ծնված ու դեռ ծնվելիք շատ հարցերի պատասխաններ եմ գտնում։ Բայց, միևնույն է, մի բան, այնուամենայնիվ, այն չէ£ Խոսել եմ ուզում Մեծերի հետ, պահի տակ ծնված հարցերիս պատասխաններն իրենցից լսել եմուզում։ Վահրամ Փափազյանին մեկ անգամ դիմել եմ արդեն, Իսահակյանին էլ£ <Շիրազենց> գրքի դուռը կրնկի վրա բաց է£ Մտնեմ։ Թեև ինքը տանը չի լինի, բայց վաղուց գրված տողերը հաստատ հյուրընկալ կլինեն։

 - Վարպե՛տ, բանաստեղծություն շատերն են գրում, բայց պոեզիա արարում են քչերը, ըստ Ձեզ՝  ո՞րն է ճշմարիտ պոեզիան£

- Զգացմունքի ու խոհի ներդաշնակ միասնությունը, ավելի ճիշտ՝ զգացմունք դարձած խոհն է պոեզիան£ Սառը, չջերմացնող մտքերը ոչ ոքի ոչինչ չեն ասում։

- Ե՞րբ կարելի է համարել, որ բանաստեղծը կայացած է և պոեզիայում գտել է իրեն։

- Պոեզիայում նմանվելը, էպիգոնությունը մահացու է։ Չպետք է նմանվել ոչ սեփականներին, ո՛չ էլ օտարներին։ Ամեն մեկը պետք է նմանվի իր <անտեսանելիին>՝ իր հոգուն, եթե իհարկե ունի։ Այն ժամանակ նա կհաստատի իրեն պոեզիայում։

- Ըստ Ձեզ՝ ո՞վ է Մեծ ստեղծագործողների ուսուցիչը, ումի՞ց են դաս առնում և ներշնչվում։

- Մարդիկ մեծանում են մեծերի հետ գործ ունենալով, իսկ ամենամեծը ժողովուրդն է, բոլոր մեծ ստեղծագործողներն աշակերտներն են անմահ մեծ ժողովրդի։

- Իսկ ինչպե±ս եք բնութագրում իսկական բանաստեղծին։

- Իսկական բանաստեղծը ստեղծագործական երկունքի պահին վագր է, որը զարմանալիորենծնում է... եղնիկ£

- Ձեր խառնվածքով ինչպե±ս եք տեղավորվում նոր ժամանակի մեջ£

- Ամեն մի նոր բան հին է դառնում, բայց ամեն հին չէ, որ մեռնում է£ Անցնող տարիները նման են բեռնաթափվող քարավանների, բեռները մնում են, քարավաններն անցնում£

- Իսկ ստեղծագործողի համար <հինն> ու <նորը> նշանակություն ունե±ն£

- Ինչ նոր աշխարհ էլ երբ էլ աշխարհ գա,

Պառնասիհամար հին ու նոր չկա£

- Ո±րն է բանաստեղծի զորությունը£

- Բանաստեղծի զորությունն անկեղծությունն է£ Որքան մեծ է նրա անկեղծությունը, այնքան շատ սրտերի, շատ սերունդների հետ կխոսի£ Բանաստեղծին հրամայողը նրա սիրտն է, իսկ այդ սիրտը պատկանում է ժողովրդին£ Իսկ ժողովրդի մոտ չի կարելի գնալ ոչ անկեղծ սրտով£ Նա իսկույն կզգա£

- Եկել են ստեղծագործողներ, պատկերել հային, թողել իրենց բնորոշումն ու գնացել£ Հիմա Ձեր հերթն է, Ձերկարծիքովª ո±վ է հայը£

- Հայը նա է, որ հովազի արնախում երախում էլ իր մայրենի լեզվով է խոսում, ով Բաբելոնի ժխորում էլ իր մայրենի լեզվով է խոսում, քանի որ հայոց լեզուն է, որ մեզ բյուր դարեր հայ է պահել£

- Ո±րն է մայրենիների ու մշակույթի դերը ժողովուրդների զարգացման գործում£

- Մեծ ու փոքր ազգերը պիտի ծաղկեն իրենց մայրենիներով ու մշակույթով, ինչպես ծաղկում են անտառում և° փոքրիկ մանուշակը, և° հսկա կաղնին, և° մասրենու թփուտը, և° բարձր բարդին£ Ոչ մեկն ավելորդ չէ, և բոլորն իրար հավասար ենª ինչպես աչքս-աչքիս£

- Կարո±ղ եք մի դեպք հիշել Ձեր մանկությունից£

- Ա¯խ, հուշեր, ավաղ մանկուց էր հոգիս տենչում տեսնել մայր Անիս, ու մի օր էլª մի գիշեր, գառնուկիս հետ կորել էի Բոստանից դուրս ձորում£ Հայրս ձորերն էր ընկել, փնտրել լուսնի ճրագով£ Ու երբ շունն էր չարագուշակ ոռնացել, աստվածավախ մայրս մի բուռ էր դարձել իմ ու հորս կորստով£ Բայց գտել էր հայրս ինձ Անի տանող ճամփեքին, ուր ես քնած եմ եղելª գրկած իմ որբ գառնուկին£

ԵվգենյաՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

<Գլաձորի> շրջանավարտ