ՀԵԹԱՆՈՍԱԿԱՆ ԽԱՉԱԿՆՔՈՒՄ

Հերթական շաբաթ օրերից մեկն էր, չէ°, այս անգամª ավելի ալարկոտ ու քնկոտ, ճիշտ մուլտֆիլմի թզուկի պես£ Չէի ուզում աշխատանքի գնալ, չէի¯ ու-զում, բայց դե... պարտականություններ կան, անելիքներ, որ օրացույց երբեմն չեն ճանաչում£ Այնպես որ, սիրելի°ս, ուղիղ աշխատանքի£ Ինչ արած, ալարկոտությունս ու վերջերս տզի պես պոկ չեկող ծուլությանս բացառիկ ընդունակությունն անշարժ գույքի հետ տանը կողպելով, պարտաճանաչ աշխատողի էլի բացառիկ կեցվածքով, ծառայողական հերթապահ ժպիտը դեմքիս (իբր ոչ շաբաթ էր, ոչ էլ, ի¯նչ եք ասում, գործի չգնալու ցանկություն ունեի)ª շտապում եմ ընդառաջ գնալ հերթականությամբ շարված, բայց իրար երես ճանգռող անելիքներիս£ Ու կարծես թե ստացվում էª աշխատում եմ, ավելի ճիշտ, աշխատում ենքª ես ու ինքըª համակարգիչը£ Բայց, չէ¯, ալարկոտությունս ու ծուլությունս վարպետորեն դուրս են պրծել բանալու ճեղքից ու հևասպառ, լեզուները դուրս գցածª հասել աշխատավայր, ամուր նստել գիրկս£ Ի¯նչ արած£ Դրանից ազատվում եմ միայն, երբ աշխատասենյակ է մտնում ընկերուհիսª խենթ ցանկությունը խորամանկ ժպիտի վերածած. ՙՈւզում եմ Երևանից դուրս գնալ ու հենց հիմա՚,- միտքն է արտահայտում խաղարկուն աչքերով, ու ես էլ ետ չեմ մնումª գնացինք£ Տառացիորեն րոպեներ հետո երթուղայինում ենք, որի ցուցանակին գրված էª Երևան-Գառնի-Գեղարդ£ Ու գնում ենք£ Գնում ենքª ոչ ոքի (անգամ տնեցիներին) ոչինչ չասելով£ Այլ տերմինաբանությամբª պարզապես փախչում ենք նախª գործից, հետո էլ եսª ալարկոտությունից ու ծուլությունից, ընկերուհիս... ընկերուհիս... ճիշտն ասածª չգիտեմ ինչից£ Ու ամենակարևորըª մենք մեզանից տեղը տեղին գոհ, մեր արարքից հպարտ, ուրախություններսª ափեափ£

 Նոր ճանապարհª անծանոթ, բայց գեղատեսիլ, հեթանոսական հրապույրով ու թափանցիկ կանաչովª հացենիներ, ակացիաներ, մասրենիներ, երկնաձիգ եղևնիներ, պտուղներից կքված բալենիներ... Իսկ երթուղայինի պատուհանից, իրար հրմշտելով, ներս են լցվում տարբե¯ր հոտեր, ու մերª երթուղայինում միակ օտարներիս դեմքերը մեկ թթվում են, նմանվում հարցականի (արոտավայրերի կողքով ենք անցնում), մեկ շշմում, մի տեսակ դառնում ապշանք, երբ հատկապես քիմքին է հասնում նորահունձ խոտի խոնավ, ջրալի հոտը£ Իսկ այս ամենին զուգահեռ մեզ դեպի Գեղարդ են տանում հերթափոխ տեսարանները, ահա սարերըª անտառե վզնոցներով ու ապարանջաներով, աջ կողմում ձորն էª խորիմաստ գաղտնիքներով, անթափանց պարզությամբ£ Հետո դաշտերն ենª սանրված, կոկիկ, խնամված, ծառանոցներըª փարթամ ու ջահել..., անտառները, մեկ էլ մայթերիª մուրաբաններով ու թթու դրած վարունգով, բանջարով լցված տարաների երկարաշարք սեղանիկները...

Այս կողմերի աշխարհագրությանը մոտավորապես ծանոթացնում են ճանապարհների եզրերին կանգնած սովետական ցուցանակներըª ... Ողջաբերդ... Գառնի... ու էլի գյուղեր£ Իսկ մանրամասները կորզում եմ կողքիս նստած անծանոթուհուց, որ համբերատար պատասխանում է այս ու այն հարցիս, այլ կերպ ասածª ինքնաբերաբար ենթարկվում բլից հարցման պանրի, կաթի ու մածունի հոտերից ծանրացած երթուղայինում£ Կոտայքի մարզի այս փոքրիկ հատվածը ցուցանակների ու կողքիս անծանոթուհու օգնությամբ մտովի քարտեզելուց հետո հասնում ենք վերջապեսª Գողթ (զրնգուն անուն է)£ Ու մեր ուրախությունը, մեր աշխարհից փախչելու և հեռու տանող չարաճճիությունը, ինքնաբավականությունն ավելի են մեծանում, ու դառնում ենք երջանիկ, դառնում ենք ուրախություն, երգ... խենթություն, լիասեր... Ու սկսում ենք սիրել աշխարհը, ամենքին, լավն ու վատը, լավին ու վատին£

Գողթ գյուղում է Երևանից Գեղարդ տանող երթուղայինի վերջին կանգառը£ Դրանից հետո վանք հասնելու համար դեռ ճանապարհ կա անցնելու£ Բայց այս հարցն էլ է հեշտությամբ լուծվում£ Ուղևորներից մեկ այլ անծանոթ, որ նույնպես վերջին կանգառում էր իջել, առաջարկում է ճիշտ մեր կողքին կայանած տրակտորով հասնել Գեղարդ£ Այ քեզ զվարճություն£ Երկու խենթերիս ինչ էր պակասումª տրակտոր£ Համաձայնվեցինքª միայն թե նույն փոխադրամիջոցով վերադառնալու պայմանով (դեռ Գառնին էլ էր մեզ սպասում)£ Ու րոպեներ հետո Գեղարդում էինքª Երևանից 40 կմ դեպի հարավ-արևելք£ Նրանք, ովքեր այստեղ եղել են թեկուզև մեկ անգամ, հաստատ առանձնակի մեղմությամբ են փայփայում այդ օրվա հիշողությունը, չեն թողնում, որ փոշոտվի£ Կուսական բնություն£ Իսկ վանքային համալիրը (ավելի վաղ կոչվել է նաև Այրիվանք)ª կառուցված միջնադարում, ունի վերգետնյա չքնաղ եկեղեցի, մատուռ, հարյուրից ավելի խուցեր, դամբարան, ժայռերին փորագրված ու նաև առանձին կանգնեցված տասնյակ գեղաքանդակ խաչքարեր£ Վանքը Գեղարդաձորի անկրկնելի զարդն է, անմոռանալի,  ինչպես հայկական ամեն մի վանքը, եկեղեցին, խաչը, քարը, երկինքը... Բայց£ Բայց£ Բայց£ Փնթի ենք£ Այո°£ Մենք£ Հազվագյուտ համալիրներ, որ չեն տուժում մեր թափթփած թղթերից, կերած-խմածի մնացորդներից£ Մի կողմ թողնելով տարածված այն <թեորեմը>, թե արտասահմանցիներ են գալիս, ամոթ է, մեր դեմքն ենք փչացնումª առաջնահերթ մտածենք նախ մե°ր, մե°ր մասին, նախ մաքուր պահենք հե°նց ու հե°նց մեզ համարª հայի, հետո չինացու, իտալացու, ռուսի... Գեղարդն էլ այս տխուր առիթով չտարբերվեց£ Բայց այստեղ, անկեղծ ասած, մեղքն այդքան էլ մերըª այցելողներինս չէ, այլ... վերևներինը. շրջակայքը մաքուր է, սալապատ, լվացված, բայց... ԱՆՎՃԱՐ է զուգարանը£ Ամոթ է£

Գեղարդի վանքը, որպես տարածքի հոգևոր կենտրոն, այսօր էլ գործում է (մեր այնտեղ լինելու պահին կնունքի արարողություն էր ի կատար ածվում£ Ինչպես ավելի ուշ տեղեկացանք գողթեցիներից, Գեղարդը միշտ էլ մարդաշատ է, հատկապես շաբաթ, կիրակի և տոն օրերին£ Պատարագներ են լինում, հարսանեկան ծիսակատարություններ)£ Գեղարդը հնություններով հարուստ վանք է, գեղեցիկ է, զանազան անկյուններով, որոնցից յուրաքանչյուրն իր պատմությունն ունի£ Դրանցից մեկում էլ երազանքներ կան անթեղված. վանքում մի կիսամութ անկյուն կա, որտեղից ջուր է ցայտում և փոքրիկ առվակ դարձածª հոսում վանքի մի հատվածում, մի տեղում էլ դառնում փոքրիկ ջրափոս, ուր, երազանք պահելով, մետաղադրամներ են նետում, հետո լվացվում պատից հոսող այդ ջրով, ու ասում ենª երազանքդ կատարվում է£ Մենք էլ հավատացինք ու մեր երազանքները շատերի անուրջներին միացրինք, ջուրը նետեցինքª մետաղադրամի տեսքով ու թաքուն հույսով, որ մի օր... ով գիտի£ Այդ հավատով ու մեծ տպավորություններով լքեցինք վանքը£ Ներքևում արդեն մեզ էր սպասում փառահեղ տրակտորը, որ պատրաստվում էր մեզ համար ճանապարհ մաղել դեպի Գառնի£ Իսկ մինչ տաճար հասնելը մեր հերթական բլից հարցումն էինք անցկացնում, այս անգամª գողթեցի վարորդի հետ£ Իմացանք, որ Գողթ գյուղում մոտ 7 հազար մարդ է ապրում, որ հեռուստառադիոալիքներից մի քանիսի հեռարձակումները տեսնելու և լսելու հնարավորություն ունենª <Հ1>, <Հ2>, <Ազատություն>, որ մայրաքաղաքից քաղաքականությունը գյուղ է հասնում, որ գողթեցիները հիմնականում զբաղվում են անասնապահությամբ, բայց հիմա հողագործությամբ զբաղվողների թիվն էլ է ավելանում£ Եվ այլն, և այլն£ Ու ճանապարհը կարճ է թվում, կծկվում կրիայի պես£

Վարորդին խնդրում ենք մինչև տաճար չհասնել, որ ոտքով չափենք հնօրյա քրմատեղի տանող գյուղական արահետը (Գառնի գյուղում է Գառնու տաճարը)£ Մոտենում ենք ու զգում, թե ինչպես է փչում դարամյա լռությունը, բարի օձի պես փաթաթվում ոտքերից մինչև ուղեղ, հիպնոսացնում, ու սկսում ես տեսնել դարերի ծոցում կծկված մի պատկերª քուրմն էª իմաստուն, երկարաշոր ու դեմքի հեթանոսական արտահայտությամբ£ Մրմնջում է, ասես անբարբառ աղոթում£ Տաճարը, որի կենսագրությունը թվագրվում է մ.թ. 1-ին դարի երկրորդ կեսից և անտիկ շինարարական արվեստի եզակի նմուշ է, բացառիկ հիշողություն, եռակողմ ձորերի համայնապատկերում շքեղություն է, մի տեսակ արքայական կեցվածքով հպարտություն, անկոտրելիություն, անառիկություն£ Գեղեցիկ է£ Այստեղ էլ, ինչպես Գեղարդում, օտարերկրացիներ կան, հայերենի ամենատարբեր բարբառներով խոսող խմբեր£ Առանձնանում ենք, նստում ուղիղ ձորի գլխին ու լռում£ Նայում ենք£ Միայն£ Այդքան խորություն ու խորության մեջ այդքան բարձրություն երևի էլ ուրիշ տեղում չի ճարվի£ Մեկ էլ... մաքուր երկնքի կենացն ենք խմում ու նորից լռում£ Զգում էիª ինչպես էր տեղը չսթրող ուրախությունս քիչ-քիչ վերածվում մե¯ծ, շատ մե¯ծ լրջության, հավաքվում աչքերիս մեջ ու ուր որ է պիտի... պարզվում է, որ շատ լռել չի կարելի, վտանգավոր է, ուրեմնª ճիշտ ժամանակն է լրջությունն ու լռությունը վրաներիցս դեն շպրտելու, ետ պիտի դառնանք (պարտականություններ կան, անելիքներ, հարազատներ, որ չգիտեն էլ..., որքան էլ չենք ուզում թողնել Գառնին ու Գեղարդը)£ Հնարավորինս դանդաղում ենք, ձգում հեռանալու պահն ու սկսում ուսումնասիրել Գառնի գյուղի փողոցները, տները, մարդկանց, խանութ ենք մտնում, սուջուխի գին հարցնում£ Եվ այստեղ է, որ զարմանքս ապշում է. սուջուխն էժան է (ո¯նց չզարմանայի, եթե ոնց որ թե հեռու չէ այն ժամանակը, երբ փոքրիկներին բառարանների օգնությամբ պիտի բացատրենք ՙէժան՚ բառի նշանակությունը, արխիվացվում է բառը փութեռանդությամբ)£

Ուրախությամբ հայտնաբերում ենք, որ դեռ ժամանակ ունենք£ Եվ ճիշտ այդ պահին նկատում մի ցուցանակª վրան գրվածª հացատուն£ Մտնում ենք ու նորից հայտնվում ձորի շրթունքին. հացատունն ուղղակի կախված է անդունդի եզրին, անպատմելի, մարդկային ձեռքով ու բնության հովանավորությամբ հորինված դրախտավայր£ Փայտից պատրաստված տարբեր կենդանիներ, սողուններ ու արձանիկներ, չորացված բույսերով հորինվածքներ, հայկական կոլորիտի հատուկ մի անկյուն, փոքրիկ շատրվան, ավազանի մեջ խայտացող ասետրինա ձկներ, ծառերի տակ դրված փայտե սեղաններ, ու այս ամենըª ձորի պռնկին, օդի մեջ£ Հեքիաթային է£ Գեղեցկությունը կրկնապատկվում է, երբ հանդիպում ենք հացատանն աշխատող ժպտադեմ, կատակող, անմիջական մարդկանց, ու այստեղ էլ է սկսվում խոսքուզրույցը£ Հավաքվում ենք տիկին Մարինեի դրած սուրճի շուրջ, ու սկսվում են պատմությունները, հորդում է ծիծաղը£ Բաժանվում ենք հին ծանոթների պես կրկին այցելելու հստակ խոստումով£

Վերադառնում ենք£

Արմինե ԽԱՉԻԿՅԱՆ